سومین نشست ملی هم‌اندیشی فعالان سوادرسانه‌ای کشور ۲۹ آبان1401 به همت مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مجموعه فرهنگی هنری باغ زیبا در تهران برگزار شد.

در این نشست که همزمان به صورت حضوری و مجازی برگزار شد، متخصصان ارتباطات،  کسب و کارهای فرهنگی دیجیتال، فعالان و کنشگران سواد رسانه ای، فعالان رسانه ای و انجمن های تخصصی سواد رسانه ای کشور در 4 پانل تخصصی از ساعت 9 تا 17 به بحث و گفتگو در باره چالش ها و راهکاری توسعه سواد رسانه ای در کشور پرداختند.

سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی

در این نشست، پیام تصویری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پخش شد که در آن تاکید شده بود ایران وارد جنگ شناختی شده است. رییس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، معاون فرهنگی، اجتماعی و أمور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی، معاون سازمان ساترا، مدیر عامل انجمن سواد رسانه ای، رییس انجمن سواد رسانه ای ایران (انسان) و دو استاد ارتباطات از دانشگاه های هند و مالزی از جمله سخنرانان این نشست بودند

به گفته دکتر حمید ضیایی پرور، دبیر این نشست، گفتگوهای این رویداد ملی در چارچوب تعاملات G2B در حوزه سواد رسانه ای انجام می شود و  همایش علمی  سواد رسانه ای نیز با محوریت اخبار جعلی 28 دی ماه 1401برگزار می شود.
 

سخنان دکتر حاجی ملامیرزایی

حجت الاسلام والمسلمین  دکتر حامد حاجی ملامیرزایی، رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی در این نشست گفت: شاید پیش از این موضوع سواد رسانه‌ای امری مستحبی بود، اما بعد از ایام کرونا همزمان با اینکه حضور در فضای مجازی رشد یافت، هم بهره‌گیری از مزیت‌های فضای مجازی و هم تهدیدات و مخاطرات، دامنگیر کسانی است که از فضای مجازی استفاده می‌کنند. سواد رسانه‌ای می‌تواند در این زمینه هم دانش و هم مهارت و هم ابزار‌های آن را معرفی کند تا مخاطرات فضای مجازی را به حداقل برساند.

وی افزود: سواد رسانه‌ای چه در بعد تولید و چه در بعد مصرف، می‌تواند محل اهمیت و اعتنای بیشتر باشد. اگر در مجموعه خبری، روابط عمومی و اصحاب نشر و تولید محتوا دانش و مهارت سواد رسانه‌ای نداشته باشند، نمی‌توانند اخبار و محتوایی تولید کنند که بتواند اثربخش باشد و ذهنیت شناختی بر آن‌ها ایجاد کند. در حوزه مصرف نیز آحاد مصرف‌کنندگان در رابطه با اخبار و محتوای فضای مجازی که منتشر می‌شود، از نظر بهره‌برداری نیازمند همین دانش و مهارت برای بهره‌گیری بیشتر هستند.

حاجی ملامیرزایی ادامه داد: حوزه سواد رسانه‌ای فقط یک دانش نوین نیست، بلکه یک الگو و مفهوم نظری مهمی است که در ادبیات دینی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. وقتی آیات قرآن را مرور می‌کنیم خداوند در سوره حجرات آیه ۶ می‌فرماید؛ «ای مؤمنان، هر گاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید، مبادا از روی نادانی به قومی رنجی رسانید و سخت از کار خود پشیمان گردید.» این آیه یکی از آیاتی است که ارتباط مستقیم با حوزه سواد رسانه‌ای دارد. در ادبیات فقه و اصول باب وسیعی وجود دارد که اخبار و روایت و احادیثی که به دست می‌رسد، با چه اعتبار و شاخص‌هایی می‌تواند ملاک حجیت باشد. در همین آیه نیز ضرورت تحقیق و بررسی، نسبت به هر گونه اخبار و محتوا می‌تواند مورد توجه قرارگیرد.

وی در ادامه به خطبه ۱۵۳ حضرت علی (ع) اشاره و بیان کرد: اگر محتوای شنیداری و دیداری را در گونه‌بندی اقسام سواد رسانه‌ای، ملاک عمل قرار دهیم و در نظر بگیریم، براساس فرمایشات امام علی(ع)، انسان آگاه و بصیر کسی است که اگر محتوا شنیداری است، هر گفتاری را موقع شنیدن با تدبر و تفکر بپردازد و اگر هم نگاه می‌کند با بصیرت باشد و عبرت‌ها و بخش مدیریت دانش حاصل از تجربه‌ها را مورد توجه قرار دهد.

حاجی ملامیرزایی تصریح کرد: حضرت علی (ع) سه مرحله را در رابطه با موضوعات سواد رسانه‌ای بیان می‌کند؛ بخش اول شنیداری است، بخش دوم محتوای دیداری و مقایسه آن با عبرت‌ها و سوم صحت سنجی است که فرد را به گزاره‌های صحیح و تصمیمات دقیق هدایت می‌کند.

وی گفت: غرض از این نشست حضور حداکثری گونه‌بندی فعالیت‌های مختلفی است که در عرصه مهم سواد رسانه‌ای شکل می‌گیرد تا مشارکت ذینفعان و فعالان این حوزه را داشته باشیم و فاصله حاکمیت و شأن حکمرانی را هدایت و رهبری کنیم و بتوانیم در عرصه جنگ نرم توفیقاتی را شاهد باشیم. ادمه این نشست به پرسش و پاسخ فعالان رسانه‌ای اختصاص یافت. 

 

سخنان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: فضای رسانه‌ای کشور وارد یک نزاع و تقابل قوی و جنگ شناختی شده است که با توجه به فراگیری گسترده رسانه‌های اجتماعی و مجازی، سواد رسانه‌ای به یک ضرورت تبدیل شده است.

محمدمهدی اسماعیلی در سومین نشست ملی هم‌اندیشی فعالان سواد رسانه‌ای کشور در پیامی تصویری اظهار داشت: یکی از وظایف اصلی ما در مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی توسعه سواد رسانه‌ای است. در گذشته سواد رسانه‌ای یک مزیت نسبی و موضوع محدود به یک عده افراد بود. امروز با توجه به فراگیری گسترده رسانه‌های اجتماعی و مجازی سواد رسانه‌ای به یک ضرورت تبدیل شده است.

وی با بیان این که در فضای رسانه‌ای یک نزاع و تقابل قوی و جنگ شناختی رخ داده است، اظهار داشت: در این جنگ طرفین تلاش می‌کنند حوزه دفاعی و آگاهی، طرف مقابل را دچار اختلال کنند.‌ امروز در جامعه بعضا با تروریسم رسانه‌ای مواجه هستیم. با توجه به تنوع گسترده شبکه‌های اجتماعی نیازمند ارتقای سواد رسانه‌ای و مصون‌بخشی مخاطب هستیم.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: برگزاری این دو رویداد برای این است که مسیر را با قدرت ادامه دهیم. دوستان برگزارکننده تلاش‌های خوبی کردند و من از حضور همه عزیزان تشکر می‌کنم. امیدوارم با کارهای قوی و متقنی که انجام شده بتوانیم خروجی‌های خوبی را برای مخاطبان فراهم کنیم.

 

سخنان سید مرتضی موسویان

سیدمرتضی موسویان، رئیس انجمن سواد رسانه‌ای در بخشی دیگری از این نشست گفت: واقعیت آن چیزی نیست که در میدان اتفاق می‌افتد. واقعیت رویدادی است که به واقع قابل مشاهده نیست؛ بنابراین تعریف رسانه که انعکاس واقعیت را شامل می‌شود، با این تعریف زیر سؤال می‌رود.

وی افزود: مسئله مهم دیگر تحلیل است که علاوه بر رسانه‌هایی که در پلتفرم‌های مختلف وجود دارد، مشارکت‌کنندگان و مداخله‌گران را مورد هدف قرار می‌دهد. تحلیل این گونه نیست که فقط قدرت تحلیل آنچه را می‌بینیم، داشته باشیم، زیرا بسیاری از مسائل وجود دارد که آن‌ها را نمی‌بینیم.

موسویان تأکید کرد: ساخت ادبیات جدید همانگونه که در سواد رسانه‌ای تعاریف زیادی دارد، باید فعالان سواد رسانه‌ای آخرین تحولات و مقالات را بخوانند و ادبیات مرتبط با آن را خلق کنند. در واقع باتوجه به تغییر تفاوت بینش‌ها، ادبیات‌ها و ... تفاوت در تعریف‌ها نیز اجتناب‌ناپذیر است و باید مورد توجه قرار گیرد. همانگونه که ما جهانی‌سازی را قبول نداریم، اما جهانی شدن را قبول داریم، زیرا یک رویداد غیرقابل اجتناب است.
 

سخنان دکتر بهاره نصیری

دکتر بهاره نصیری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در بخش دیگری از این نشست گفت: هیچ تعریفی به اندازه کافی نمی‌تواند معانی سواد رسانه‌ای را دربرگیرد، چراکه حساسیت‌ها و میدان فکری سواد رسانه‌ای بسیار گسترده است. دو عنصر اصلی و قلب تپنده سواد رسانه‌ای را می‌توان تفکر انتقادی و تقویت روحیه پرسشگری دانست.

وی با بیان اینکه سواد رسانه‌ای بدون مرز و ناپایدار و در حال گسترش است، افزود: هر فعالیت آکادمیک نیازمند هسته فکری روشن است. برخی معتقدند سواد رسانه‌ای به جوانب مختلفی کشیده شده است و توافق فکری در آن وجود ندارد، بنابراین دچار پراکندگی فکری بوده و هیچ دایرةالمعارف مشترکی ندارد که تمام فعالان سواد رسانه‌ای با آن به فهم مشترک برسند و یا نقشه راهی هم وجود ندارد که بر سر آن به توافق برسیم.

نصیری با طرح این سؤال که آیا باید نگران این پراکندگی‌ها باشیم، گفت: از چندپارگی که در یک دهه گذشته در سواد رسانه‌ای داشتیم نباید غافل بود، زیرا سواد رسانه‌ای نیاز به زمان دارد تا بلوغ یافته و رشد کند. از این رو نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم سریع ارتقا یابد. طی دهه گذشته پژوهش‌های بسیای در حوزه سواد رسانه‌ای انجام شده و این نشان از یک بلوغ در ایران در حوزه سواد رسانه‌ای دارد و باید با انسجام و هسته روشن فکری حرکت کند.

وی تصریح کرد: سازمان‌ها و نهاد‌های مختلفی در این زمینه کار کرده‌اند و مانند مجمع الجزایری هستند که هسته فکری روشن ندارند. با در نظر گرفتن همه این چالش‌ها، ۱۰ سال پیش سواد رسانه‌ای در ایران بسیار کوچک بود و گفتمان‌هایی که در این زمینه وجود داشت، در دانشگاه‌ها هم نبود.

نصیری افزود: اگر معلم و فعال رسانه‌ای هستیم، ابتدا درست و خوب خواندن و نوشتن و خوب مشاهده کردن و خوب دیدن را به فرزندان و دانش‌آموزانمان یاد دهیم. این مسئله امری مهم است. ذهن‌های ما و فرزندانمان به مطلب آماده و فست فودی عادت کرده است. در حالی که اغلب این مطالب عمقی ندارند؛ بنابراین سواد رسانه‌ای بدون تحقیق و پژوهش ارزشی ندارد.
 

سخنان دکتر علیرضا خرازی

مدرس ارتباطات اجتماعی گفت: یکی از شیوه‌های آموزش سواد رسانه ای به کودکان و نوجوانان توسط والدین ارتقای تفکر انتقادی در کودکان و نوجوانان و تشویق به کنجکاوی و پرسشگری موثر است. باید به آنها یاد دهیم که هر پدیده‌ای عاملی دارد و نیاز است تا آنها عوامل و علل را بشناسند.

دکتر علیرضا خرازی ضمن بیان این مطلب تاکید کرد: ارتقای تفکر انتقادی یکی از مهارت های توصیه شده توسط مراکز علمی بین المللی برای قرن بیست و یکم است. باید والدین پرسشگری را به کودکان بیاموزند.

وی افزود: چون آموزش سواد رسانه ای به کودکان یک باره اتفاق نمی افتد و باید با فرزندتان از کودکی در این باره صحبت کنید. به عنوان مثال می توانید سؤال کنید که به نظر او هدف سازنده برنامه تلویزیونی که می‌بیند چیست یا بپرسید که فکر می‌کند از ساخت این برنامه چه کسی سود می برد.

به گفته این پژوهشگر رسانه‌ای آشنایی با فنون اقناع مخاطب توسط رسانه ها و تولیدکنندگان محتوا، لایه‌های مختلف پیام و مقاصد رسانه‌ای از جمله شیوه‌های مواجهه نقادانه با رسانه‌هاست.

خرازی ضمن اشاره به فواید سواد رسانه برای کودکان و نوجوانان افزود: آنها با این مهارت می‌توانند اطلاعات غلط و دروغ های رسانه ای را تشخیص بدهند و قسمتی از داستان که کتمان می‌شود را کشف کنند. همچنین قادر خواهند بود پیام های رسانه ای را براساس تجربیات، باورها و ارزش هایشان ارزیابی کنند.

این فعال رسانه‌ای با بیان این که امروز در یک دنیای رسانه ای شده داریم زندگی می کنیم گفت: همه روز در طول روز با رویدادهای مختلف روبرو می شویم و هر روز بر قابلیت های رسانه‌ها افزوده می شود. چاره ای نداریم جز این که بهترین شیوه را در برابر رسانه ها داشته باشیم.

خرازی ادامه داد: سواد رسانه‌ای به معنای توانایی دسترسی، تجزیه و تحلیل و ایجاد انواع پیام های رسانه ای، کشف پیام های پیچیده موجود در محتوای تلویزیون، رادیو، روزنامه ها، بیلبوردهای تبلیغاتی، اینترنت و سایر رسانه هاست. همچنین مشارکت فعالانه مخاطب و خارج شدن افراد از حالت مصرفی و بهره مندی هوشمندانه از رسانه بخشی از مفهوم سواد رسانه ای است.
 

سخنان دکتر حمید شکری خانقاه

مدرس ارتباطات اجتماعی با اشاره به حجم بالای اطلاعاتی که ابهام‌آفرینی می‌کنند گفت: با فرسایش اعتماد در جامعه روبرو هستیم و پیشنهاد من در این رابطه تدوین منشور ملی اعتماد است.

دکترحمید شکری خانقاه با اشاره به فرهنگ دیجیتالی شده مردم اظهار داشت: انبوه اطلاعات باعث شده یک بحران اطلاعاتی به وجود بیاید که ما با سواد رسانه ای می خواهیم مدیریتش کنیم.

وی با بیان این که درگیر یک اکوسیستم اعتماد شکست خورده در بعد انبوه اطلاعات هستیم ادامه داد: پیشنهاد من این است که منشور ملی اعتماد تدوین شود. چون نیاز به تدوین این منشور بر بستر شبکه های اجتماعی و سواد رسانه ای داریم. هر نظمی در جامعه شکل می گیرد، مثل نظم شناختی و ساختارهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی بر بستر اعتماد است. ما چگونه می توانیم این اکوسیستم شکست خورده رسانه‌ای را به یک اکوسیستم اعتمادآفرین تبدیل کنیم؟ همه دستگاه ها و ساختارهای حاکمیتی باید درگیر این موضوع شوند.

شکری خانقاه تاکید کرد: فردی می گفت وقتی ماهواره را نگاه می کنم، جوری نشان می دهد که انگار اینجا انقلاب شده است. ولی وقتی به خانه می آیم می ‌بینم هیچ اتفاقی نیفتاده است. یک شبکه ماهواره ای تکه‌های اطلاعات را کنار هم قرار می دهد و به یک روایت تبدیل می‌کند و در جنگ روایت ها موفق می شود.

نویسنده کتاب برنامه ریزی راهبردی ارتباطی در روابط عمومی ادامه داد: در روابط عمومی باید روایت‌گر داستان سازمان باشیم. سناریونویسی بعد منفی ندارد بلکه خیلی هم مثبت است. باید به روابط عمومی ها یاد بدهیم که سناریوهای قدرتمند برای توسعه سازمان شان بنویسند. روابط عمومی ها بر اساس عملکردشان ممکن است رنگ آبی، زرد یا صورتی داشته باشند. روابط عمومی که واقعیت‌ها را تحریف و بی‌عدالتی را کتمان نکند یک روابط عمومی سبز است.
 

سخنان دکتر حمید ضیایی پرور

دبیر اجرایی همایش ملی سواد رسانه‌ای گفت: یکی از انتقادهای مهمانان سومین نشست ملی هم‌اندیشی فعالان سواد رسانه‌ای کشور این بود که نهادهای مختلف فرهنگی و آموزشی در شهرستان‌ها با هم چالش دارند و همگی خودشان را متولی حوزه سواد رسانه‌ای می‌دانند.

 

دکتر حمید ضیایی پرور در جمع بندی نشست بیان کرد: امروز در این نشست کنشگران فضای مجازی دیدگاه های خودشان را مطرح کردند. یکی از صحبت ها این بود که وزارت ارشاد در حوزه ارتقای سواد رسانه‌ای باید بیشتر به شهرستان ها توجه کند.

وی نشست فعالان سواد رسانه ای را چارچوبی برای گفتمان سازی و تقویت گفتگو بین فعالان فضای مجازی در کشور خواند و ادامه داد: به موازات این نشست دو ماه بعد همایش ملی سواد رسانه ای را داریم که در آن مرزهای دانش مد نظر است. می خواهیم ببینیم در دنیا سواد رسانه ای به چه حوزه هایی تلقی می‌شود. این دو رویداد مسائل و مشکلات سواد رسانه ای را برای متولیان این حوزه مستندسازی می کند. امیدواریم آنها توسعه سواد رسانه ای در ایران را تقویت و از کنشگران این حوزه حمایت کنند.

ضیایی پرور با بیان این که این نشست در چارچوب نشست های جی.تو.بی (دولت و کسب و کارها) قابل تعریف است تاکید کرد: در این نشست‌ها دولت و حاکمیت با کسب و کارها و انجمن ها و فعالان صحبت می کند. فعلا با مردم و سطوح عادی سر و کاری نداشتیم و در حوزه سیاستگزاری و چالش ها و تجربیات داشتیم بحث می کردیم.

دبیر اجرایی همایش ملی سواد رسانه‌ای با بیان این که در این نشست چهار پنل تخصصی داشتیم گفت: در پنل اول که افتتاحیه نشست بود، رئیس انجمن سواد رسانه ای ایران و رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سخنرانی داشتند و سیاست های کلی مربوط به دولت را در حوزه توسعه سواد رسانه ای مطرح کردند. نمایندگانی از نهادها، کنشگران، ناشران، آموزگاران و مربیان سواد رسانه ای هم حضور داشتند.

وی افزود: در پنل دوم که تجربیات و ایده های ایرانی بررسی شد 6 استاد دانشگاه، نتایج تحقیقات خودشان را در حوزه تجربیات جدید مطرح کردند. قاسم خالدی، معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز ملی فضای مجازی نیز سخنرانی داشت و اشاره کرد که مرکز ملی فضای مجازی متولی اصلی تقسیم کار بین دستگاه های حاکمیتی است. در نشست پایانی تجربیات جهانی مطرح شد و علیرضا باستانی، موسس و مدیرعامل انجمن سواد رسانه ای ایران (انسان) سخنرانی کرد. دو استاد دانشگاه از مالزی و هند نیز تجربیات خودشان را گفتند.